mgr Mieczysław Mantyka

Zasługi Władysława Zamoyskiego dla Zakopanego

Po klęsce Powstania Styczniowego wśród oświeconych warstw społeczeństwa polskiego zaczęto rozważać kwestię podniesienia poziomu oświaty i świadomości narodowej ludności. Z uwagi na brak własnego państwa kluczowa rola w rozwiązaniu tego palącego zagadnienia przypaść miała warstwom oświeconym, a więc ziemiaństwu, arystokracji i duchowieństwu. Polscy ekonomiści uważali, że ziemia, która pozostaje we władaniu rodów arystokratycznych jest „nieśmiertelną własnością narodu”.
Z tej racji właśnie na posiadaczach wielkiej własności winny ciążyć poważne obowiązki. Powinni oni w pierwszej kolejności strzec, by ziemia pozostała w całości w rękach polskich. Posiadacze ziemscy, chcąc zasłużyć na szacunek i wdzięczność społeczeństwa, winni poczuwać się do świadczeń na jego rzecz. W grę miały wchodzić fundusze na cele rozwoju rolnictwa i przemysłu, wspieranie instytucji oświatowych, naukowych i artystycznych, zakładów dobroczynności oraz wszelkie przedsięwzięcia służące wzniosłym narodowym celom.
Przykładem wielkiego posiadacza ziemskiego, który te obowiązki w stosunku do społeczeństwa polskiego wypełnił, jest Władysław hr. Zamoyski, od 9 maja 1889 roku właściciel tzw. „Państwa Zakopane”.
Stanisław Witkiewicz w liście do matki, z 10 kwietnia 1890 roku, pisał „Poznałem tych hrabiów! Rzeczywiście coś niepojętego skąd się tacy wzięli. Polaków tak polskich rzadko można widzieć” .
Zakopane tego okresu to już znaczący ośrodek życia kulturalno-politycznego podzielonego rozbiorami kraju. Natomiast rozwój cywilizacyjny tego terenu nie nadążał za ambicjami „duchowej stolicy Polski”. Dopiero nakłady finansowe Zamoyskiego na różne instytucje kulturalno-socjalne Zakopanego przyczyniły się do rozwoju wioski pod Giewontem. Hrabia przekazywał duże środki finansowe i materiały budowlane na zakopiańskie inwestycje – szkoły, kościół, muzeum, kolej, wodociąg, na regulację potoków i budowę dróg. Wspierał środkami finansowymi różne organizacje społeczne i kulturalne, w których wielu był członkiem zarządu i honorowym prezesem.
Myśl budowy nowego kościoła parafialnego Zakopanem powstała już w 1877 roku, a to z powodu szczupłego pomieszczenia w starym kościele przy ul. Kościeliskiej. Realizował ją pierwszy proboszcz zakopiański, ks. Józef Stolarczyk. Po jego śmierci w roku 1893 dzieło budowy kościoła przejął ks. Kazimierz Kaszelewski, który objął budowę w stanie doprowadzonym do wysokości okien. Z dziejami budowy łączą się nazwiska wielu ówczesnych wybitnych osobistości, jak: Tytusa Chałubińskiego, Bronisława Dembowskiego, Walerego Eljasza, Zygmunta Gnatowskiego, Heleny Modrzejewskiej, Henryka Sienkiewicza, Stanisława Witkiewicza oraz ? także ? Władysława Zamoyskiego.
W roku 1890 zaczęto burzyć budynki kuźnickich hamrów. Kamień z tych budynków został przekazany przez Zamoyskiego do wykończenia budowy nowego kościoła parafialnego. Hrabia ofiarował także drewno na konstrukcję dachu świątyni. Budowę kościoła ukończono w 1896 roku.
Właściciel Tatr był możnym protektorem brata Alberta. Ofiarował na Kalatówkach teren na pustelnię i kaplicę. Brat Albert nie przyjął tej darowizny i zapłacił robocizną za teren niezbędny do wybudowania albertyńskiej siedziby oraz za potrzebne materiały budowlane. Wspólnie z zakonnikami pracował w gospodarstwie Zamoyskiego, a także przy budowie drogi do Morskiego Oka.
Wizualnym symbolem przyjaźni brata Alberta z Zamoyskim jest polichromia w kościele św. Rodziny wykonana przez Janusza Kotarbińskiego. Przedstawia ona hrabiego trzymającego w ręku akt przekazania swych dóbr narodowi polskiemu. Obok hrabiego klęczy brat Albert a św. Franciszek wita ich w niebie.
Szkolnictwo w Zakopanem było słabo rozwinięte. Po utworzeniu parafii ks. Stolarczyk założył szkołę parafialną, która od 1858 roku prowadziła filię na Olczy. W 1882 roku szkoła parafialna została przejęta przez Radę Szkolną Krajową. Utworzono z niej jednoklasową szkołę ludową z klasą filialną na Olczy. Warunki lokalowe szkoły na Olczy były fatalne. Dla potrzeb szkoły wynajmowano co roku nowe pomieszczenia w budynkach prywatnych. W 1900 roku na wniosek kierownika szkoły Władysława Roszka władze gminne zadecydowały o budowie szkoły. Materiał na nową inwestycję ofiarował Zamoyski. Rada gminy wielokrotnie debatowała, kto ma opłacić transport ofiarowanych materiałów. Dopiero w 1902 roku postanowiono, że gmina pokryje koszty. Dzięki temu można było zrealizować budowę nowego obiektu. W 1894 roku Zamoyski zlecił wybudowanie w Bukowinie z własnych środków budynku szkolnego. Gdy budynek był już ukończony, hrabia zażądał od wójta zapłaty w wysokości 50 grajcarów. Po otrzymaniu tej symbolicznej kwoty przesłał do gminy zaświadczenie, iż zwrócono mu wszystkie koszty budowy szkoły.
Zamoyski wspierał swoimi datkami C.K. Szkołę Zawodową Przemysłu Drzewnego. Dzięki temu został członkiem Komitetu Nadzorczego. Był najdłużej czynnym członkiem tego Komitetu, w którym działał w latach 1894-1906. Po ustąpieniu na swoje miejsce delegował Grzegorza Zgleczewskiego – dyrektora fabryki papieru w Kuźnicach.
W okresie międzywojennym dyrektor Szkoły Przemysłu Drzewnego Karol Stryjeński rozpoczął starania o nowy budynek szkolny. Stryjeński w 1924 roku zawarł kontrakt z zarządem dóbr zakopiańskich, uzyskując od Zamoyskiego dzierżawę trzyipółmorgowej parceli na pięćdziesiąt lat, za którą roczny czynsz wynosił 50 złotych. Była to, więc niemal darowizna hrabiego dla szkoły. Brak środków finansowych uniemożliwił budowę nowego budynku szkoły.
Zamoyski wspierał budowę bursy gimnazjalnej w Nowym Targu. Poświęcenia jej dokonał biskup krakowski Anatol Nowak 20 czerwca 1913 roku, a hrabia był honorowym gościem tej uroczystości.
W 1914 roku Naczelny Komitet Narodowy zorganizował przy pomocy finansowej Zamoyskich, w willi Szczaniewskich, opiekę dla dzieci żołnierzy polskich. Pod kierunkiem Heleny Brzezińskiej 47 dzieci w wieku 6-13 lat miało zagwarantowaną naukę w zakresie szkoły elementarnej.
Generałowa Jadwiga Zamoyska podjęła decyzję służenia krajowi poprzez założenie w Polsce „szkoły życia” dla dziewcząt. Szkoła Domowej Pracy Kobiet została założona w Kórniku w 1882 roku. Kiedy rząd pruski wysiedlił Zamoyskich z Kórnika, generałowa przeniosła szkołę do Lubowali na Spiszu, potem do Kalwarii Zebrzydowskiej, a w 1889 roku do Zakopanego. W zakładzie przebywało od 120 do 150 uczennic rekrutujących się z trzech zaborów i wszystkich warstw społecznych. Do pierwszej wojny światowej przeszło przez zakład w Kuźnicach około czterech tysięcy dziewcząt. Po śmierci generałowej (1923 r.) Szkoła przeżywała różne trudności finansowe i organizacyjne. W latach 1914-1939 szkołę ukończyło około 2000 uczennic. Placówka w Kuźnicach funkcjonowała do 1948 roku.
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” było stowarzyszeniem sportowo-gimnastycznym, ale jego głównym zadaniem była praca społeczno-wychowawcza o silnym zabarwieniu patriotyczno-narodowym. Oprócz zlotów gimnastycznych i sportowych „Sokół” organizował obchody rocznic narodowych, odczyty oraz zebrania kulturalno-oświatowe.
Zakopiańskie Gniazdo „Sokoła” zostało założone przez dra Wenantego Piaseckiego w 1894 roku. Do nowo założonego gniazda Piasecki pozyskał mieszkających w Zakopanem członków krakowskiego towarzystwa: Walerego Eljasza, Stanisława Eljasza-Radzikowskiego, Leonarda Zwolińskiego i Władysława Zamoyskiego, który został przyjęty do krakowskiego „Sokoła”, jajko członek wspierający, w 1892 roku. Po zawiązaniu się stowarzyszenia w Zakopanem Zamoyski oświadczył: „ofiaruję bezpłatnie plac na budowę domu dla „Sokoła” i wybuduję ten dom swoim kosztem, zastrzegając sobie prawo używania sali w razie potrzeby bez odnoszenia się do wydziału, lub też oddając plac bezpłatnie, buduję dom wspólnie ze stowarzyszeniem, które w takim razie pozostaje wyłącznym właścicielem domu. Na wszystkich posiedzeniach wyrażano podziękowanie hojnemu ofiarodawcy, ale nie zdobyto się nawet na obejrzenie placu” .
Ta opieszałość druhów nie zraziła Zamoyskiego do działalności w Towarzystwie. Przez jedną kadencję (1900?1902) był członkiem Wydziału i w tym okresie prowadził naukę szermierki. Ćwiczenia odbywały się w sali gimnastycznej zakładu wodoleczniczego druha Piaseckiego, we wtorki i piątki w godz. 18-20, w niedzielę i święta od 10-12. Wydarzeniem w życiu zakopiańskiego „Sokoła” był zlot gniazd sokolich okręgu krakowskiego w Zakopanem, w dniu 15 sierpnia 1903 roku. Z tej okazji Zamoyski wybudował boisko, które przekazał druhom. Boisko znajdowało się przy ul. Jagiellońskiej, obok ówczesnego parku klimatycznego .
Nie był to jedyny dar hrabiego dla miejscowego gniazda. „J. Wny druh Władysław hrabia Zamoyski złożył na zakupno placu pod budynek sokolni w Zakopanem, na ręce prezesa T. G. „Sokół” kwotę 3000 koron, za co podpisany Wydział składa niniejszym serdeczne podziękowania” .
Dzięki tej dotacji oraz własnym staraniom w 1906 r. gniazdo kupiło parcelę o powierzchni 5702 m2 – wartości 10 000 koron, „aby na tym terenie wznieść dom własny odpowiadający ambicjom drużyny i zharmonizowany rozmiarami wyglądem z górskim obramowaniem Zakopanego” .
Zgodnie z decyzją wydziału postanowiono ogłosić konkurs na projekt architektoniczny sokolni. Pierwszą nagrodę otrzymał architekt Józef Handzelewicz. Koszt budowli miał wynosić około 300 000 koron. Kosztorys przerastał możliwości finansowe Towarzystwa. Do realizacji zatwierdzono projekt druha Eugeniusza Wesołowskiego. Wiosną 1908 roku rozpoczęto budowę, a 18 czerwca 1908 roku ksiądz prałat Kazimierz Kaszelewski poświęcił budynek. Druh Władysław Zamoyski ofiarował kilkanaście kubików drewna na budowę sokolni.
Dnia 21 stycznia 1912 roku w sali „Sokoła” z inicjatywy Mariusza Zaruskiego i Gustawa Kaleńskiego zawiązano „Towarzystwo Aukcyjne toru dla bobsleighów w Zakopanem”. Projekt toru wykonali Józef Rams i Alojzy Jost. Zamoyski udostępnił teren, na którym zrealizowano budowę toru. Całość prac wykonał zarząd dóbr hrabiego, przy finansowym wsparciu gminy i Komisji Klimatycznej. Długość toru wynosiła 1740 m, szerokość 25 m przy spadku 7%. Tor ochraniała banda o wysokości 50 cm. Uroczyste oddanie obiektu nastąpiło 18 grudnia 1913 roku. Kierownikiem toru został Karol Pawluś – naczelnik „Sokoła”.
Historia zakopiańskiej straży pożarnej rozpoczyna się 15 maja 1889 roku. W roku 1893 przystąpiono do budowy strażnicy. Projekt architektoniczny opracował Zygmunt Dobrowolski – nauczyciel Szkoły Przemysłu Drzewnego. Ściany strażnicy do wysokości 4,30 m miały być murowane. Na murach tych miały być zbudowane dwa pokoje a nad nimi wieża ze strażnicą. Część pomieszczeń na parterze miała zająć gmina dla własnych potrzeb. Gmina zadeklarowała pomoc finansową i była głównym wykonawcą obiektu. Władysław Zamoyski był członkiem wspierającym OSP, ponadto dostarczył nieodpłatnie część materiałów budowlanych. Budowla wzrastała powoli. Uroczyste poświęcenie strażnicy i sprzętu przeciwpożarowego odbyło się 19 marca 1903 roku. Strażnica była zlokalizowana przy ul. Kościeliskiej pomiędzy budynkiem tzw. „Spółki” a starym kościółkiem. Sam Zamoyski utrzymywał w Kuźnicach 30-osobowy oddział dworskiej straży ogniowej.
W Zakopanem na przełomie XIX i XX wieku działało wiele organizacji i stowarzyszeń m.in. Towarzystwo Tatrzańskie, Towarzystwo Muzeum Tatrzańskie, Towarzystwo Biblioteki Publicznej, Towarzystwo Muzyczne, Towarzystwo Zaliczkowe, Towarzystwo Szkoły Ludowej. Wszystkie te organizacje miały możnego protektora w osobie właściciela Kuźnic. Zamoyski był bowiem członkiem wielu z tych organizacji. Szczególnie blisko był związany z Muzeum Tatrzańskim działając jako członek Wydziału. Dla Muzeum ofiarował szereg eksponatów m.in. biały okaz jaskółki dymówki (1900 r.). W roku 1905 przekazał dla muzealnej biblioteki szafę i finansował opracowanie katalogu kartkowego zbiorów bibliotecznych. W związku z decyzją budowy nowego gmachu dla Muzeum Zamoyski został przewodniczącym Komisji Budowlanej. Jako właściciel dóbr kuźnickich ofiarował kredyt w materiałach do 20 000 koron rocznie przez okres trzech lat. Przyznanie tej pożyczki umożliwiło rozpoczęcie budowy. Uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego pod nową siedzibę Muzeum odbyło się dnia 3 sierpnia 1913 roku.
Zakopiańska Biblioteka Publiczna działająca od 1900 roku przez wiele lat miała poważne trudności lokalowe. Dnia 1 kwietnia 1908 roku została przeniesiona do domu hrabiego Zamoyskiego przy ul. Krupówki. „Nowa siedziba biblioteki, składająca się z czterech pokoi dobrze ogrzanych, jasnej i dużej oszklonej werandy w zupełności odpowiada wymogom tej pożytecznej, znacznie powiększonej od czasu jej założenia instytucji” . Biblioteka korzystała z gościnności hrabiego do 11 lutego 1914 r. W roku 1911 zbiory biblioteczne liczyły 5666 pozycji, 833 czytelników wypożyczyło 17 021 woluminów.
Grupa plastyków mieszkająca w Zakopanem w roku 1906 podjęła myśl powołania stowarzyszenia, którego głównym zadaniem miał być rozwój i szerzenie kultury artystycznej. Po trzech latach starań C.K. Namiestnictwo 29 stycznia 1909 roku zatwierdziło statut Towarzystwa „Sztuka Podhalańska”. Zebrania „Sztuki Podhalańskiej” odbywały się w siedzibie biblioteki.
Ważnym wydarzeniem w działalności „Sztuki Podhalańskiej” było przekazanie sali wystawowej zbudowanej z funduszów Zamoyskiego. Z tej okazji w dniu 23 lipca 1911 roku otwarto pierwszą wystawę grafiki .
Znaczącym sukcesem zakopiańskiego środowiska plastycznego zakończyła się wystawa obrazów i rzeźby otwarta 12 lutego 1912 roku. Eksponowali na niej swoje prace: W. Brzega, St. Gałek, Glosnar, Wł. Jarocki, K. Kłosowski, H. Kulczyka, A. Neumann, St. Pichor., M. Płanowska, St. Podgórski, Z. Pronaszko, J. Rykała, Wł. Skoczyłas, J. Skotnicki, J. Skowron, J. Talaga, Wł. Terlecki, St. I. Witkiewicz, St. Witkiewicz i Wł. Zarzycki.
W roku 1926 „Sztuka Podhalańska” została przekształcona w Związek Zawodowy Plastyków Podhalańskich. Zmiany organizacyjne nie dezorganizowały życia artystycznego pod Giewontem. W okresie międzywojennym, w ufundowanej przez Zamoyskiego sali, zorganizowano 34 wystawy zbiorowe, w których uczestniczyła setka artystów.
Rozwój ruchu turystycznego wymagał unowocześnienia uzdrowiska – poprzez zaopatrzenie go w niezbędne atrybuty, do których należy zaliczyć wodociągi i oświetlenie. O takie inwestycje upominała się Komisja Klimatyczna, wiece gości i Rada gminy. W związku z wnioskiem Józefa Sieczki Rada gminy wystąpiła do sejmu z petycją o pożyczkę w wysokości 400 000 koron. Wydział krajowy taką pożyczkę przyznał w 1902 roku. Ale dopiero pod koniec 1903 roku „Jego Cesarska i Królewska Apostolska Mość raczyła najwyższym postanowieniem z dnia 23 grudnia 1903 roku najmiłościwiej udzielić najwyższej sankcji uchwale Sejmu krajowego Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim w przedmiocie gwarancji kraju dla pożyczki 400000 koron dla gminy Zakopane” .
Plan sieci wodociągowej opracowali warszawscy inżynierowie Drzewicki i Jeziorański. Kosztorys opiewał na sumę 365 984 koron. Jako ujęcie wody proponowano odwiert „Pod Capkami”. Władysław Zamoyski kosztem 55 000 koron przeprowadził ujęcie wody w Kuźnicach dla zaopatrzenia zabudowań dworskich. Na prośbę gminy Zamoyski zgodził się na przyłączenie sieci wodociągowej do tzw. wodociągu kuźnickiego. W 1904 roku Rada gminy zleciła wykonanie budowy sieci wodociągowej inż. Zygmuntowi Rodakowskiemu. Lwowska firma Rodakowskiego zaproponowała 25,5% upustu od ceny kosztorysowej. Prace zostały ukończone w 1906 roku.
W roku 1906 rada Gminy zawarła z firmą „Sokolnicki ? Wiśniewski” umowę na budowę elektrowni w Zakopanem. Firma wpłaciła kaucję w wysokości 20 000 koron. Gmina nie miała środków finansowych na rozbudowę sieci elektrycznej. Zadłużenie gminy w latach 1911-12 z tytułu pożyczek inwestycyjnych przekraczało pół miliona koron, a obsługa tych pożyczek pochłaniała 75 % dochodów własnych – około 46 000 koron. Wydatki na inwestycje komunalne były wyjątkowo wysokie. Specyficzny układ przestrzenny Zakopanego wpływał na koszt wszystkich urządzeń sieciowych wskutek nieproporcjonalnie długich ciągów w stosunku do ilości odbiorców.
Do sprawy elektryfikacji Zakopanego powrócono w 1913 roku. Zawiązano stowarzyszenie „Zakład Elektryczny w Zakopanem z ograniczoną poręką”. Do stowarzyszenia przystąpiło 65 członków. Kapitał początkowy wynosił 80 000 koron.
W 1912 roku Zamoyski uruchomił elektrownię, która zasilała budynki dworskie. Rada gminy na posiedzeniu 8 kwietnia 1914 roku uchwaliła, aby podpisać umowę z Wł. Zamoyskim na pobieranie prądu z elektrowni. Ustalono, że zarząd dóbr Kuźnickich doprowadzi prąd do granic gminy, skąd już gmina rozbuduje linie przesyłowe. Na obszarze dworskim firma Siemens i Schuckert miała do dnia 1 listopada 1914 roku wykonać wszystkie prace, które umożliwiłyby podłączenie sieci oświetleniowej Zakopanego. Plan sieci na terenie Zakopanego opracował prof. G. Sokolnicki. Rozpisano konkurs na budowę sieci elektrycznej. Do konkursu zgłosiło się pięć firm. Oferty wykonawcze opiewały na kwotę od 164 205 do 178 810 koron. Wybuch pierwszej wojny światowej uniemożliwił elektryfikację Zakopanego w tym okresie.
Towarzystwo Zaliczkowe utworzone zostało przez Tytusa Chałubińskiego w 1883 roku. Zamoyski wychowany we Francji uważał, że w procesie przyspieszenia rozwoju gospodarczego ziem polskich znacząca rola powinna przypadać tanim kredytom. Takie kredyty mogły tylko zapewnić kasy pożyczkowe. Celem działalności kas było gromadzenie drobnych oszczędności niezamożnej ludności i wyrobienie u niej zamiłowania do pracowitości i oszczędności. Hrabia włączył się w prace Towarzystwa, pełniąc różne funkcje w radzie nadzorczej. Towarzystwo rozwijało się. W 1914 r. liczyło 1603 członków. Kwota udziałów wynosiła 121 396 koron, udzielono pożyczek na sumę 1 276 704 koron. Oprocentowanie pożyczek wynosiło 7–8 %.
Z inicjatywy Zamoyskiego 4 sierpnia 1981 roku została założona Chrześcijańska Spółka Handlowa. Naczelnym zadaniem spółki była promocja i sprzedaż towarów polskich. Dla potrzeb „Spółki” na gruncie hrabiego przy ulicy Kościeliskiej wybudowano sklep, a w latach 1910?1911 Zamoyski wybudował okazały dom, według projektu Franciszka Mączyńskiego. „Bardzo estetycznym okazem tego murowanego budownictwa, które cegłę i kamień nagięło do zasad stylu zakopiańskiego, jest wzniesiony przez hr. Zamoyskiego na Krupówkach Bazar Polski, w którym oprócz okazałego sklepu Spółki Handlowej (również założonej przez hr. Zamoyskiego) mieści się szereg nowocześnie urządzonych sklepów z pięknymi wystawami. […] W gmachu tego Bazaru Polskiego mieści się także wystawa obrazów” .
W 1904 roku powołano w Zakopanem pod przewodnictwem Zamoyskiego Towarzystwo Pomocy Przemysłowej. Zadaniem Towarzystwa było popieranie rozwoju wyrobów prostych, trwałych i powszechnie używanych. W warunkach polskich początku XX wieku rozwój nawet małych zakładów przemysłowych był już znaczącym postępem. We władzach Towarzystwa zasiadał Stanisław Witkiewicz, pracujący w sekcji zajmującej się przemysłem miejscowym.
Towarzystwo Zamoyskiego zorganizowało w dniach od 20 lipca do 27 sierpnia 1905 roku Wystawę Przemysłu Krajowego. Hrabia ofiarował 1000 koron jako bezzwrotny dar na fundusz Wystawy. Pozostałe środki pochodziły od Wydziału Krajowego, wpłat samorządów lokalnych (m.in. Gmina Zakopane wpłaciła 800 koron, powiat Nowy Targ 100 koron, magistrat w Wadowicach i Grybowie po 10 koron) oraz ofiarodawców prywatnych. Wystawa została zlokalizowana na terenach Adasiówki.
Organizatorzy wystawy uważali, że rozwój gospodarczy stanie się siłą narodowej konsolidacji, a ta przyczyni się do politycznego odrodzenia Polski.
W wystawie uczestniczyło 65 producentów. Cztery firmy zakopiańskie prezentowały swoje wyroby: Wojciech Brzega – stolarstwo artystyczne, Stanisław Bratko – serdaki, cuchy i peleryny, Mieczysław Kiljan – wyroby krawieckie i Róża Tyszkiewiczowa – malarstwo, aplikacje i hafty. Podsumowując wystawę „Przegląd Zakopiański”: pisał „Niewiele, niestety charakterystycznego przemysłu tatrzańskiego i podhalańskiego z drzewa, metalu itp. było na wystawie. Może jednak dla czynników miejscowych stanie się ona zachętą do wyzyskania odpowiednich zdolności drzemiących w ludzie miejscowym” .
W latach 1889?1924 Zamoyski był największym pracodawcą w Zakopanem. Miejscowa ludność znalazła zatrudnienie w jego zakładach, takich jak: papiernia, tartak, przy pracy we dworze i w lasach tatrzańskich.
Pod koniec listopada 1912 roku przez tydzień bawił w Zakopanem Władysław Mickiewicz. Władze, szkoły, przedstawiciele dworu i różne instytucje witały go na dworcu. Podejmowano go uroczyście w zakładzie dra Chramca, w salach „Sokoła” i w sanatorium Dłuskich. Na przyjęcie dostojnego gościa Zamoyski zorganizował w Kuźnicach wieczór pieśni polskich.
Wielkim wydarzeniem w życiu Zakopanego był przemarsz i koncentracja drużyn strzeleckich pod dowództwem J. Piłsudskiego w sierpniu 1913 roku. Obóz szkoleniowy drużyn strzeleckich trwał od 4 do 20 sierpnia. Uczestnicy przeszli od Stróży do Zakopanego. W sali Morskiego Oka Piłsudski wygłosił odczyt pt. Znaczenie woli dowódcy w bitwie. W Zakopanem strzelcy spędzili cztery dni, zakwaterowani zaś zostali w pomieszczeniach hrabiego, w Kuźnicach.
Po śmierci Władysława Zamoyskiego Stefan Żeromski pisał: „przez całe swe długie życie hołdował jednej zasadzie: Polska jest w niewoli, jest uboga, przeto mnie nie stać, mnie nie wolno zmarnować jednego jej grosza” . Dlatego nie wszystkie inicjatywy zakopiańskiej społeczności były popierane przez hrabiego. Na przykład pod koniec XIX w. grupa studentów z Podhala postanowiła wznieść w Zakopanem pomnik Adama Mickiewicza. Zwrócili się oni do Zamoyskiego, aby objął przewodnictwo powołanego komitetu. Hrabia jednak nie akceptował tego pomysłu i nie wyraził zgody na pracę w komitecie. Natomiast po paru miesiącach zaprosił studentów do Kuźnic i przekazał im kilkaset egzemplarzy Pana Tadeusza z prośbą, by te książki zostały przekazane mieszkańcom Podhala. W ten sposób epopeja wieszcza trafiła dosłownie pod podhalańskie dachy.
W 1900 roku powołano w Zakopanem komitet budowy pomnika Tytusa Chałubińskiego. Do Komitetu Wykonawczego zaproszony został Władysław Zamoyski. Już po tygodniu hrabia przesłał na ręce przewodniczącego, Stanisława Mottego, rezygnację z członkostwa w Komitecie.
Sam Zamoyski dokonał rozbiórki dwóch pomników arcyksiążąt habsburskich Franciszka Karola (1823 r.) i Karola Ludwika (1856 r.), które zostały wybudowane przez poprzednich właścicieli Kuźnic.
Wiele przyczyn złożyło się na to, że stosunki Zamoyskiego z władzami Zakopanego nie zawsze układały się poprawnie. Na mocy ustawy z dnia 13 marca 1899 roku miejscowości, które przekroczyły 3000 mieszkańców mogły otrzymać prawa miejskie. Ludność Zakopanego w 1900 roku liczyła 5298 stałych mieszkańców.
W grudniu 1904 roku Rada gminy wystąpiła z projektem podniesienia uzdrowiska do rządu miast. Wydział Krajowy polecił Radzie odtworzenie na podstawie map katastralnych granic terytorialnych gminy i obszaru dworskiego, oraz uzyskanie zgody Zamoyskiego na wcielenie jego majątku do gminy miejskiej. Tereny dworskie stanowiły około 410 ha. Hrabia wyraził zgodę. Biedna gmina nie mogła uzyskać od geometry przyspieszenia prac nad ustaleniem obszaru przyszłego miasta.
Gmina miała pretensje o ustawę propinacyjną oraz o to, że Zamoyski nie chciał zwiększyć opłat na utrzymanie drogi do Morskiego Oka.
Komisja Klimatyczna uważała, że hrabia bezprawnie zlikwidował park klimatyczny. Zamoyski zadeklarował przyznanie na zakup terenów pod park 34 000 koron. Gmina i klimatyka nie mogły ustalić własnych wkładów finansowych na wykupienie terenów pod park uzdrowiskowy.
Sprzeciw Komisji wywołał fakt, że Zamoyski uzależnił przyznanie drewna na budowę szpitala pod warunkiem, „aby chorzy z całego obszaru dworskiego znajdowali na wieczne czasy pomieszczenie w szpitalu za opłatą jedynie faktycznych kosztów żywienia i żądał zagwarantowania tej obietnicy uchwałą Rady gminnej i Rady Powiatowej” .
W prasie nasiliły się ataki na Zamoyskiego, że chce sprzedać dobra zakopiańskie. Anonimowy prześmiewca w wierszu pt. Z Zakopanego pisał:

I tatrzański król, Zamoyski,
Abdykować ma chęć szczerą –
Wszedł na stolec – jako zbawca,
Schodzi z stolca – jako zero.

On dla kraju się poświęcił
Kiedy zaszedł w te tu strony –
I za owo poświęcenie
Chce zarobić – trzy miliony.

Zasługi Władysława hr. Zamoyskiego dla Tatr i Zakopanego upamiętniono w 1898 roku poprzez nadanie jego nazwiska jednej z ulic. W roku 1955 zakopiańska Miejska Rada Narodowa zniosła tę nazwę. W wyniku licznych protestów mieszkańców Zakopanego i interwencji Zofii Radwańskiej-Paryskiej u władz wojewódzkich i centralnych stara nazwa ulicy została zachowana.
Uchwałą Rady Gminy z 11 maja 1901 roku Zamoyski wspólnie ze Stanisławem Witkiewiczem otrzymali jako pierwsi honorowe obywatelstwo Zakopanego. Obradujący w Zakopanem w 1924 roku VIII Zjazd Podhalan uchwalił rezolucję wyrażającą hołd rodzinie Zamoyskich za akt powołania Fundacji Kórnickiej mocą którego dobra zakopiańskie zostały przekazane państwo polskiemu z przeznaczeniem na park narodowy.
Dnia 2 stycznia 1947 roku Zarząd Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków podjął uchwałę o nazwaniu sali wystawowej imieniem Władysława hr. Zamoyskiego. Ta uchwała została zrealizowana dopiero w 2002 roku, gdy Galeria została miejską instytucją kultury.
Od roku 1990 na wniosek rady pedagogicznej, komitetu rodzicielskiego i samorządu szkolnego imię tego wybitnego Polaka nosi zakopiańskie Technikum Hotelarskie.
Trzydzieści pięć lat trwały związki Zamoyskiego z Podhalem. W pamięci Podhalan osobowość hrabiego zapisała się niezatartymi zgłoskami.