Czym są znaki drogowe i czemu służą? Ich funkcje najczęściej wydają się być oczywistymi i najczęściej utożsamia się ją z klasyfikacją znaków. Mówi się wtedy, iż znaki ostrzegają, zakazują, nakazują, informują itd.
Jednak rzadko kto uświadamia sobie tak naprawdę, jakie funkcje znaki spełniają i na czym polega właściwe oznakowanie dróg.
Znaki drogowe to elementy potężnego systemu mającego trzy podstawowe cele oraz jeden uzupełniający:
1. Doprowadzić do danego miejsca.
2. Prowadzić w sposób bezpieczny.
3. Zapewnić w trakcie przemieszczania się możliwość zaspokajania bieżących potrzeb.
4. Dodatkowo zaprezentować miejsca (czy nawet lokalne zdarzenia lub imprezy), które mogą być godne uwagi użytkownika drogi.
Oczywiście w celach powyżej wymienionych znajdzie się wiele podrzędnych i pomniejszych zagadnień, z którymi również będzie związana klasyfikacja znaków.
Natomiast w literaturze fachowej możemy przeczytać*(1): „Oznakowanie dróg obejmujące znaki pionowe i znaki poziome ma na celu regulowanie i prowadzenie (kanalizowanie) ruchu oraz ostrzeganie i informowanie użytkowników dróg”. Bez wątpienia są to bardzo ważne zagadnienia, niemniej ujmują one problematykę inaczej, bowiem dotyczą głównie celu drugiego, „prowadzenia w sposób bezpieczny”. Służą zatem bardziej zagadnieniom porządkowym, czyli organizacji i koordynacji ruchu wielu pojazdów. Aby jednak taka koordynacja ruchu była skuteczna należy najpierw zapewnić każdemu pojazdowi z osobna pełny zasób potrzebnych mu informacji (by wiadomo było dokąd jedzie). Tak więc ważna jest kolejność spełniania wymienionych tu celów, a więc:
ad. 1. Za doprowadzenie do danego miejsca odpowiedzialne są znaki kierunku i miejscowości (grupa E). Niekiedy niezbędne są jeszcze niektóre znaki z grupy uzupełniających, zwłaszcza te, które dotyczą objazdów. Również bardzo przydatne są tu znaki poziome i uzupełniające dotyczące kierunków na pasach ruchu. (grupy P, F)
ad. 2. Prowadzenie w sposób bezpieczny to głównie rola znaków ostrzegawczych, zakazu i nakazu, oznakowania przed przejazdami kolejowymi oraz sygnalizacji świetlnej (grupy A, B, C, G, S). W dużej mierze pomocne także będzie oznakowanie poziome, tabliczki do znaków oraz niektóre znaki uzupełniające, a nawet informacyjne (grupy T, F, D).
[Strony z Dziennika Ustaw nr.170 poz.1393 z 12 października 2002 r. - Rozporządzenie Ministrów Infrastruktury
oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r.
w sprawie znaków i sygnałów drogowych]
ad. 3. Możliwości zaspokajania bieżących potrzeb w trakcie poruszania się dają głównie znaki informacyjne (grupa D), choć rola ta przypada również niektórym znakom zakazu oraz wybranym tabliczkom (grupy B, T). Dotyczy to zarówno obsługi samochodu, jak i potrzeb fizjologicznych np.: odpoczynek, posiłek, czy nocleg. Należy tu też wspomnieć o różnych innych dodatkowych przydatnych i pożądanych informacjach, jak np. o szpitalu, poczcie, punkcie informacji itp.
ad. 4. I wreszcie funkcja dodatkowa niestety w małym stopniu obsługiwana przez znaki drogowe. Rolę tę spełniają głównie rozliczne szyldy i reklamy. Jest to jednak rola zarówno znaków informacyjnych, jak i podsystemu znaków turystycznych, których w naszym systemie (mimo pozorów) praktycznie brak (co wykażemy w innym rozdziale). Powinno tu znajdować się wiele istotnych informacji, a w tym również dla podróżnych zainteresowanych ofertą turystyczną.
Prócz zdania sobie sprawy z funkcji i roli znaków, należy podkreślić, iż zmysł wzroku jest głównym zmysłem biorącym udział w kierowaniu pojazdem, a zatem odpowiedzialnym za ruch pojazdu i wszelkie z tego wynikające konsekwencje.
To co jest prezentowane oczom, to komunikaty wynikające z konstrukcji pojazdów, to infrastruktura drogi oraz zachowanie innych użytkowników drogi. Są to cztery składowe informacji wizualnej jakie towarzyszą kierowcy na drodze, jakie wpływają na jego decyzje, a w efekcie stanowią o poruszaniu się pojazdu. Wchodzą tu:
1. Przyrządy do sterowania pojazdem oraz deska rozdzielcza, a więc część wnętrza samochodu obejmująca kierownicę, dźwignie, manetki itp. wraz ze wskaźnikami pomagającymi kierowcy prowadzić pojazd oraz kontrolować parametry jazdy.
2. Po drugie powierzchnia drogi, po której samochód może się poruszać, a więc jezdnia, czyli płaszczyzna nadająca się do jazdy obejmująca również pokrywy studzienek kanalizacyjnych, dziury, kałuże itp., ograniczona krawędziami nawierzchni, poboczami, krawężnikami chodników, ochronnymi barierkami, zwałami odgarniętego śniegu itp.
3. Po trzecie oznakowanie drogi, czyli oznakowanie pionowe oraz poziome, wraz z informacjami towarzyszącymi (szyldy, reklamy) oraz z informacyjnym otoczeniem drogi (tło, na którym znajdują się znaki i inne obiekty (w tym także użytkownicy).
4. I na koniec inni użytkownicy drogi i ich aktywność, a więc wszelkie pojazdy, jak i osoby, czy zwierzęta poruszające się po drodze, łącznie z różnymi przedmiotami lub obiektami, które na jezdni mogą się (niespodziewanie) pojawić. Oprócz ruchu użytkowników drogi istotna jest także sygnalizacją przez nich emitowana (kierunkowskazy, światła stopu, gesty itp.).
To co prezentuje się oczom na drodze to w dużej mierze składowe stałe, niezmienne, a więc infrastruktura (droga, oznakowanie). Do składowych zmiennych należeć będą zagadnienia losowe (np. zmienność aury) lub okresowe (np. niektóre elementy infrastruktury, jak sygnalizacja świetlna) oraz poruszanie się innych użytkowników drogi, czyli ruch drogowy. Chwilami jest to duża ilość informacji naraz, informacji które trzeba brać pod uwagę i na ich podstawie podejmować decyzje.
Trzeba również wspomnieć, iż podstawowe pole widzenia kierowcy podczas jazdy zawiera się mniej więcej w ramach kąta 50º - 60º. Również możliwości chłonięcia informacji wizualnych oraz ich analizowania też są ograniczone. Zależą od różnych czynników.
Ponadto należy sobie uświadomić, iż znakami drogowymi stają się niejako wszelkie informacje umieszczone przy drodze. One po prostu „znaczą drogę” i chcąc nie chcąc zaprzątają uwagę kierowcy. Wpychające się w oczy reklamy, czy informacje mało istotne potrafią zagłuszyć oznakowanie mające wpływ na bezpieczeństwo i na wybór pożądanej trasy. Taka praktyka burzy hierarchię ważności informacji, a ta z kolei powinna, wręcz musi być rzetelną podstawą prawidłowego oznakowania.
I tutaj należy postawić pytanie, czy nasze znaki spełniają zadania jakie przed nimi stoją? Czy stanowią system? Czy „współpracują” z każdym kierowcą i czy porządkują, pomagają porządkować całość zagadnień koordynacji ruchu drogowego?
A może tylko są zespołem zbiorów niezbyt ze sobą powiązanych? Zbiorów, czy układów, które kończą się na granicach gminy, by w sąsiedniej gminie podlegać już innym regułom? A czy do tego nie dołączają się najprzeróżniejsze błędy w oznakowaniu? Od braków poprzez nadmiary, wśród nieścisłości, zakłóceń oraz sprzeczności?
Podsumowując, znaki drogowe wraz z informacyjnym otoczeniem drogi to jedna z czterech, bardzo istotna składowa informacji wizualnej. To istotny zestaw komunikatów wizualnych mających wpływ na kierowanie pojazdem. Niestety to zestaw komunikatów, wśród których hierarchia ważności informacji utraciła swoją rolę. Konsekwencją jest deprecjacja oznakowania pociągająca za sobą przede wszystkim przeoczenia przez kierowców istotnych informacji. Za tym idzie spadek zaufania do oznakowania, a w efekcie końcowym w wielu przypadkach jego lekceważenie.
*(1) Datka Stanisław, Suchorzewski Wojciech, Tracz Marian: Inżynieria ruchu, Warszawa, WKŁ, 1999