NARCIARSTWO W TATRACH

Narciarstwo było jednym z ważniejszych czynników, które wpływały na rozwój Zakopanego. Narciarze pojawili się po obu stronach Tatr u schyłku XIX wieku i odtąd rozpoczęła się droga Zakopanego do miana „zimowej stolicy Polski”, którą stało się w latach dwudziestych i trzydziestych. Przełom wieków  to epoka pionierskich wejść na  tatrzańskie szczyty, z ponad dwumetrowym kijem alpejskim, zwanym „bambusem”, i okres pionierskich zjazdów Zaruskiego z tak trudnych szczytów jak Kościelec, Kozi Wierch i innych. Dominowała wtedy  zdecydowanie turystyka narciarska, a okres sportowy w historii polskiego narciarstwa miał dopiero nadejść za 10 lat. Po 1918 r. nastąpił w Polsce gwałtowny okres rozwoju narciarstwa sportowego. Ważnym momentem na drodze do rozwoju był grudzień 1919 r., kiedy powstał Polski Związek Narciarski (PZN), a polscy narciarze rozpoczęli starty w najpoważniejszych imprezach narciarskich na świecie we wszystkich konkurencjach.

Kombinacja norweska. Jest pierwszą spośród klasycznych, zwana też „królewską” i konkurencją w której zawodnicy z Zakopanego odnosili wiele znaczących sukcesów, a ich ukoronowaniem było zdobycie przez zawodnika klubu „Wisła-Gwardia” Zakopane, Franciszka Gąsienicę-Gronia, brązowego medalu olimpijskiego w czasie Zimowych Igrzysk w Cortina d' Ampezzo. W późniejszych latach mieliśmy wielu uzdolnionych zawodników, jak: Józef Gąsienica z Cyrhli, Józef Gąsienica-Daniel, Kazimierz Długopolski, Jan Zarycki, ale od końca lat  90. konkurencja ta przeżywa głęboki kryzys i póki co nie widać nadziei na jego przełamanie.

Skoki narciarskie. Wielka Krokiew. Pierwsze skoki na nartach w Tatrach Polskich oddano na niewielkiej skoczni terenowej na Kalatówkach w 1910 r. Oddawano wtedy skoki w granicach 15 m. Rozwój konkurencji spowodował powstanie trzydziestometrowej skoczni w Dolinie Jaworzynki (1923), a dwa lata później wielkiej skoczni na Krokwi, która stała się niekwestionowanym centrum narciarstwa klasycznego w Zakopanem i jest nim do dzisiaj. Projektowali ją Karol Stryjeński i Szwed Sellstroem.

Jej pierwszym rekordzistą został skoczek Oddziału Narciarskiego „Sokół” w Zakopanem, Stanisław Gąsienica-Sieczka, który podczas otwierającego skocznię konkursu w dniu 22 marca 1925 r. osiągnął 36 m. Potem na Krokwi rychło przekroczono „sześćdziesiątkę”, „siedemdziesiątkę”, „osiemdziesiątkę”, a na początku lat 60 także „setkę”. Ostatnim rekordzistą skoczni jest niemiecki skoczek Sven Hannawald, który 18 stycznia 2003 r. osiągnął na niej 140 m.. Wielka Krokiew jest jedną z niewielu skoczni na świecie, na których aż trzykrotnie rozgrywano konkursy skoków podczas Narciarskich Mistrzostw Świata FIS. Po raz pierwszy w lutym 1929 r., kiedy zwycięzcą konkursu, rozegranego przy ogromnym mrozie, sięgającym minus 30 stopni, był Norweg Sigmund Ruud. Najlepszy z Polaków, Bronisław Czech, był dziesiąty. W dziesięć lat później mistrzem świata został Josef Bradl z Bischofshofen, Austriak startujący w barwach Niemiec, a piąte miejsce wywalczył największy as polskiego narciarstwa tamtych lat, Stanisław Marusarz, wicemistrz świata w skokach z Lahti (1938). Po raz trzeci Zakopane gościło najlepszych skoczków świata w 1962 r. W ramach programu sportowego mistrzostw świata rozegrano dwa konkursu skoków: na skoczni średniej (K 65) i dużej (K 90).

Na średnim obiekcie najlepszy okazał się Norweg Toralf Engan, a polscy kibice mieli powody do radości gdyż tytuł wicemistrzowski zdobył skoczek śląski Antoni Łaciak, a ósmy był Gustaw Bujok. Zainteresowanie konkursem na Wielkiej Krokwi przeszło wyobrażenia organizatorów „fisu”. Wokół skoczni zgromadziło się aż 125 tysięcy kibiców, a konkurs stał na najwyższym światowym poziomie. Otworzył go siedemdziesięciometrowym skokiem wielki sportowiec i patriota, Stanisław Marusarz. Tym razem najlepszy okazał się „orzeł Turyngii”, jak nazywała prasa sportowa Helmuta Recknagla z NRD. Polacy i tym razem nie zawiedli: szósty był Łaciak, a ósmy Piotr Wala. Oprócz mistrzostw świata na Krokwi organizowane były od 1946 r. konkursy skoków w ramach memoriałów m. Bronisława Czecha i Heleny Marusarzówny, w których brali udział narciarze nawet z 17 państw. Na Memoriał przyjeżdżali do Zakopanego najlepsi skoczkowie świata: Lesser, Glass, Recknagel, Aschenbach z NRD, Szamow, Czakadze, Skworcow, Kamieński z ZSRR, Wirkola z Norwegii, Matous, Hoehnl, Hubac, Raska z Czechosłowacji, a z nimi toczyła wyrównaną walkę polska czołówka. Przez ten kontakt z najlepszymi polskie narciarstwo miało szansę na utrzymanie wysokiego poziomu. Zresztą sukcesów było w tym czasie wiele: złoty medal olimpijski w Sapporo zdobył zawodnik klubu „Wisła-Gwardia” Zakopane, Wojciech Fortuna. Brązowy medal mistrzostw świata zdobył 26 lutego 1970 r. w Wysokich Tatrach na skoczni w Szczyrbskim Jeziorze, podczas kolejnego „fisu” rozegranego w Tatrach, Stanisław Gąsienica-Daniel.

Oprócz Memoriałów organizowano Puchary Przyjaźni, Puchar Beskidów (raz z powodu braku śniegu w Beskidach), a kolejną wielką imprezą był Puchar Świata w skokach narciarskich, który po raz pierwszy zorganizowano w styczniu 1980 r. Jest to impreza najwyższej światowej rangi, a ostatnie pucharowe zawody, rozegrane w latach 2002 i 2003, dzięki ogromnemu sukcesowi Adama Małysza były wyjątkowymi w historii Zakopanego i FIS. W 2002 r. skoki Małysza i najlepszych skoczków świata miało oglądnąć aż 150 tysięcy widzów, a rok później organizatorzy PŚ Zakopane 2003 uzyskali najwyższą ocenę spośród wszystkich miast organizatorów PŚ w sezonie 2002/03. Jak więc wygląda, Zakopane już na trwałe trafiło do kalendarza FIS w skokach narciarskich, a wygląda także, że będzie organizatorem letniego odpowiednika zimowego pucharu, zawodów Letniego Grand Prix na igelicie, gdyż na wiosnę 2004 r. skocznia ma być wyłożona nowoczesnym igelitem. Od lat 90. są organizowane Mistrzostwa Polski w skokach na igelicie, zawody o Puchar Mc Donalds, Crunchips i Puchar Coca Coli, pełniące ważną rolę, gdyż wyławiają uzdolnioną sportowo młodzież. Wielka Krokiew im. Stanisława Marusarza jest obecnie jednym z najbardziej nowoczesnych tego typu obiektów w Europie, a skoki  narciarskie w naszym kraj przeżywają okres nie notowanego dotąd rozwoju i spośród wszystkich konkurencji zimowych rozwijają się zdecydowanie najbardziej dynamicznie.

Biegi narciarskie. W tej niesłychanie ciężkiej konkurencji mieliśmy i my, zakopiańczycy dni wielkiej chwały. Wśród nazwisk, które rozsławiły imię polskiego sportu nie może zabraknąć: Tadeusza Kwapienia, Stanisława Bukowskiego, Józefa Rysuli, Andrzeja Mateji, Józefy Pęksy-Czerniawskiej. W 1974 r. na Mistrzostwach Świata w szwedzkim Falun brązowy medal zdobył mieszkaniec Kościeliska Jan Staszel. W cztery lata później prezydent Finlandii Urho Kekkonen wręczył puchar najlepszego narciarza Mistrzostw Świata w Lahti Polakowi, Józefowi Łuszczkowi. Łuszczek zdobył złoto na 15 km, brąz na 30 km  7 miejsce w maratonie na 50 km. W Zakopanem organizowano zawody Pucharu Świata w biegach narciarskich i Zimowe Spartakiady Armii Zaprzyjaźnionych (1961, 70, 79). Biegi w Zakopanem można uprawiać na przygotowanych trasach pod Krokwią.

Biathlon. Jednym ze stosunkowo młodych sportów zimowych, których uprawianie w Polsce ma swoje „korzenie” na Podhalu jest biathlon, zwany też czasami dwubojem zimowym. To właśnie w małej wsi Kościelisko, położonej na zachód od Zakopanego, znalazła się w latach 50. grupka zapaleńców, którzy zajęli się rozwojem biathlonu na Podhalu, a potem w naszym kraju. Jednym z nich był Stanisław Zięba, zawodnik, a potem działacz Wojskowego Klubu Sportowego Zakopane, który doprowadził do tego, że na niedużej, otoczonej świerkowym lasem polanie na  Groniu w Kościelisku, powstał stadion biathlonowy, który stał się przysłowiową kolebką tej konkurencji w Polsce. Dzięki zapałowi i poświęceniu Zięby i płk Konarskiego przy WKS powstała sekcja biathlonowa, a jej zawodnicy zaczęli startować w najważniejszych imprezach: zimowych igrzyskach i mistrzostwach świata, w których zdobyli 15 medali. Po raz pierwszy startowali w mistrzostwach świata w austriackim Saalfelden w 1958 r., gdzie polska drużyna wywalczyła 4 miejsce. W następnych latach rozpoczął się triumfalny pochód naszych reprezentantów na międzynarodowych zawodach. Najbardziej znanymi zawodnikami w tym czasie byli: Józef Gąsienica-Sobczak – podwójny wicemistrz świata z Garmisch-Partenkirchen (1966), Stanisław Szczepaniak – wicemistrz świata z Altenbergu (1967), Stanisław Łukaszczyk – medalista mistrzostw świata i  8 biathlonista igrzysk w Grenoble, a także: Andrzej Rapacz – 5. krotny medalista mistrzostw świata, Jan Szpunar – 3 – krotny, Ludwik Zięba – 3 krotny i wielu innych. Wyrazem uznania dla osiągnięć polskiego biathlonu było przyznanie Zakopanemu przez władze międzynarodowe organizacji Mistrzostw Świata w 1969 r.

Okazały się one, dzięki wspaniałej zimowej scenerii, sukcesem sportowym i organizacyjnym, a bohaterem polskiej reprezentacji był junior Andrzej Rapacz, który zdobył tytuł wicemistrzowski w biegu na 15  km i w sztafecie. Odtąd strzelnica na Kirach dosyć często gościła zawodników z całego świata. Do drugiego pokolenia zawodników z Podhala należeli: Halina Pitoń, Jan i Wiesław Ziemianinowie, Wojciech Kozub i Krzysztof Topór. Na Kirach odbyły się konkurencje biathlonowe dwóch Zimowych Uniwersjad: 1993 i 2001 r., Mistrzostwa Europy w biathlonie Zakopane – Kościelisko 2000, a także Mistrzostwa Świata juniorów i juniorów młodszych Kościelisko 2003. Oprócz nich od 1967 mistrzostwa Polski w biathlonie zimowym, a potem także letnim oraz ogólnopolskie olimpiady młodzieży. Dużym sukcesem sportowym dla promocji biathlonu jako konkurencji sportów zimowych było zdobycie przez naszych reprezentantów 7 medali na Mistrzostwach Europy w 2000 r. Bohaterami naszej reprezentacji  byli: Magdalena Grzywa i Magdalena Gwizdoń – które zdobyły tytuły mistrzowskie w sprincie  biegu na dochodzenie oraz Tomasz Sikora – mistrz Europy w biegu na dochodzenie, srebrna sztafeta seniorów i brązowa juniorek.

Najlepszym sportowcem Zimowej Uniwersjady Zakopane 2001 okazał się biathlonista chorzowskiego „Dynamitu”, Tomasz Sikora, który zdobył aż cztery medale, w tym trzy złote. W lutym 2003 r. w Kirach odbyły  się Mistrzostwa Świata juniorów i juniorów młodszych. Nasi reprezentanci nie zdobyli na nich medalu, ale na uwagę zasługuje 4 miejsce Stanisława Karpiela w biegu długim. Klubem, który obecnie rozwija biathlon jest BKS Wojsko Polskie Kościelisko. W ostatnim okresie wokół biathlonu podhalańskiego zaczęły się zbierać ciemne chmury. Procesy o stadion w Kirach, rozpad sekcji biathlonowej w WKS Zakopane, wzajemne oskarżanie się działaczy z pewnością nie wpływały pozytywnie na rozwój ten konkurencji. Za to zupełnie nie brakuje utalentowanej młodzieży, która chce w Kościelisku kontynuować wcześniejszą tradycję, a o takich zawodnikach jak: Paulina Bobak, Katarzyna Ponikwia, Monika Rzepka, Joanna Leja, Stanisław Karpiel, Kazimierz Obrochta, mam nadzieję, że jeszcze nieraz usłyszymy.

Narciarstwo alpejskie. Spośród wielu alpejczyków, którzy reprezentowali Polskę na świecie szczególne miejsce zajmuje Andrzej Bachleda, zdobywca srebrnego i brązowego medalu mistrzostw świata. Warto dodać, że Bachleda otrzymał także Nagrodę Fair Play im. Pierre de Coubertina, po tym jak w Aspen przyznał się do ominięcia bramki, czego nie zauważyli sędziowie. Zakopane było miastem-organizatorem Pucharu Świata w narciarstwie alpejskim (1974) i zawodów Pucharu Europy.

Snowboard. Jest to jedna z najmłodszych dyscyplin wśród sportów zimowych, a najlepszy wynik odniosła w tej dziedzinie Jagna Marczułatiis, która zdobyła tytuł mistrzyni świata juniorów, a także wywalczyła bardzo wysokie 4 miejsce na Zimowych Igrzyskach w Salt Lake 2002. Snowboardowa deska, jako przeciwwaga dla tradycyjnych nart, ma wielu zwolenników.

Ski alpinizm. Bardzo młodą dyscypliną, która od kilku lat przeżywa gwałtowny rozwój, stając się bardzo modną, jest ski-alpinzm, lub jak kto woli turystyka narciarska. Podejścia na szczyty Tatr na nartach z podklejonymi fokami i zjazdy w głębokim śniegu mają coraz więcej zwolenników. Zawodnicy z Zakopanego: Zofia Bachleda, Monika Janocik, Marcin Nędza-Chotarski, Grzegorz Bargiel, Jakub Brzosko, Maciej Ziarko i  inni startowali już w poważnych imprezach jak: Mistrzostwa Świata w Serre Chevalier we Francji w 2002 r. i Mistrzostwa Europy w Wysokich Tatrach 2003 r.

Po polskiej stronie Tatr organizowane są zawody w ski-alpinizmie: najstarsze to Puchar im. Jana Strzeleckiego, Memoriały Malinowskiego i Oppenheima, a w górach coraz częściej, jak za czasów Zaruskiego i Barabasza, widać narciarzy podklejających foki i podchodzących na nartach w góry i szukających nietkniętych nartą dziewiczych terenów. Sporty zimowe w Tatrach nadal rozwijają się i to dynamicznie. Służy temu dość bogata infrastruktura: koleje na Kasprowy Wierch (powstała w 1936 r.), Gubałówkę (1938 r.), wyciągi krzesełkowe w Kotłach Goryczkowym, Gąsienicowym, na Nosalu, powstała ostatnio kolej na Pająkówkę i liczne wyciągi na Podhalu. Powstają nowe dyscypliny: carving, powderskiing, free-riding, narciarstwo ekstremalne i inne. W Zakopanem organizowane są też imprezy masowe, jak np. rokroczny Bieg Gąsieniców, a dla kolejnych pokoleń narciarzy szybkość, śnieg i lód nadal są wielkim wyzwaniem.

Wojciech Szatkowski

Muzeum Tatrzańskie